“Durante mucho tiempo, los topónimos Galicia y Ourense fueron sinónimos para mí. Con ellos aludía a ese territorio mágico de la infancia donde se hallaban mis raíces y donde pasaba lo mejor de mi tiempo. Galicia-Ourense era una meta, un regalo, un privilegio y una recompensa. Mis abuelos, Agustina y Francisco vivían en A Loña. Desde allí subíamos a Oira, donde el agua fría del río resultaba una bendición en el siempre cálido verano ourensano. Había tantas cosas en Ourense que me resultaban fascinantes: unas fuentes enigmáticas de las que brotaba agua hirviendo, un Cristo inquietante al que le crecía el pelo, un puente majestuoso que había sobrevivido al paso de los siglos, ese río imponente que cruzaba en silencio la ciudad... y la piedra. La piedra ourensana tiene un color, un tacto y una energía muy singulares. Las tonalidades de las calles, las plazas, los edificios o las fuentes se transforman con las distintas luces del día. Es la representación simbólica de lo que cambia sin alterarse, de lo que, a pesar de los años nos resulta siempre nuevo. Pero, curiosamente , mi fascinación por Ourense se mantiene intacta y continúo considerando un regalo caminar por sus calles, sentarme en el Parque de San Lázaro, visitar la Catedral, contemplar el Miño, el baño en sus aguas termales... Con los años, he descubierto que Galicia es mucho más que Ourense, pero para mí Ourense sigue siendo un mundo entero. "
Ourense tamén conta con nomes propios de mulleres que transcederon na historia. Foron e son pioneiras destacadas en diferentes campos. Por tal motivo, é preciso recoñecelas xa que constitúen unha base importante na nosa historia local. Deste xeito, Ourense contribúe a ampliar a nómina das mulleres que ao longo da historia e en moitos lugares foron invisibles. Rosa M.Cid Galante.
28 abril 2010
PEPA FERNÁNDEZ VALLÉS
27 abril 2010
CAMILA TRULOCK BERTORINI
DEOGRACIAS VEGA VEGAS
VICENTA LAMAS BARREIRO
26 abril 2010
BEGOÑA MUÑOZ
Se falamos de Begoña Muñoz falamos de teatro, dramaturxia, arte, poesía e docencia. Mais, sen dúbida, quedarán moitas máis facetas que destacar desta muller forte e sensible.
Naceu en Barakaldo en 1961 pero na adolescencia veu a Ourense e estudou o bacharelato no Instituto Otero Pedrayo. O centro que tanto quería Begoña e ao que volvería como docente. Ao rematar o bacharelato marchou para Santiago a estudar a carreira de Filoloxía Hispánica, unha titulación perfecta para unha muller que amaba o mundo das letras, a literatura, os libros, as historias e o teatro.
Rematou a carreira en 1985 e comezou a súa andaina como docente primeiro no Colexio Cardenal Cisneros e logo xa no IES Otero Pedrayo. A docencia sería unha das facetas onde destacou enormemente pola súa enorme vocación pois como ela dicía: “A min encántame dar clases, gústame mogollón porque me parece un privilexio. Non noto que pasa a idade por min, porque vós tedes 16 anos sempre, e aínda que se vai distanciando a idade do alumnado e a miña eu non o noto, a min dáme a sensación de que estou na plena xuventude sempre”[1]. Isto foi o que dixo nunha entrevista que lle fixo o alumnado do IES Lagoa de Antela de Xinzo cando a invitaron a dar unha charla sobre “O feito teatral”. Así pois, Begoña viviu a súa vida con plena pedagoxía tanto no instituto como no teatro. A fortaleza de Begoña era ensinar, pero ensinar con conciencia e con paixón e con compromiso.
No instituto impartía clases de Lingua Galega e Literatura e sempre procurou inculcar ao seu alumnado a igualdade entre homes e mulleres e que as súas alumnas se sentisen orgullosas de seren mulleres. Para iso organizaba e propiciaba actividades para as datas significativas das reivindicacións femininas como eran o Día da Muller Traballadora e o Día contra a violencia de xénero[2].
A súa capacidade para transmitir e tamén a experiencia docente fixeron que fose chamada para impartir cursos aos docentes nos Centros de Formación do Profesorado e publicase cos seus compañeiros María Xesús Sarmiento e Serafín Alonso interesantes libros baseados nos seus métodos docentes como o titulado Claro e seguido. Un enfoque comunicativo na didáctica da lingua, formado por catro volumes nos que se desenvolven técnicas de comprensión e expresión oral e escrita. Un libro que propiciaba a aprendizaxe práctica e significativa.
Era unha muller en continua formación. A súa inquedanza por perfeccionarse facía que participase en numerosos encontros e xornadas para docentes onde podía compartir as súas experiencias e aprender dos demais. Asistía a cursos relacionados coa lingua e literatura e tamén sobre temas de xénero e sobre a muller xa que Begoña estaba moi sensibilizada coa problemática das mulleres.
Pero Begoña, a máis de todo, era unha devota do teatro. Comezou traballando o teatro dentro das propias aulas emprengánoo nas súas clases para desenvolver algún tema. De aí, dá outro paso máis, propoñer ao Instituto Otero Pedrayo que se crease a materia de iniciación ao Teatro. Entón é cando Begoña comezou a adaptar textos complexos e clásicos para seren representados no ámbito escolar. Ela aproveitaba o teatro para abordar temas transversais sobre a problemática das mulleres, sobre as drogas, sobre os recluídos nos cárceres, etc. Títulos como “Sidamanía”; “Casa con ruídos” “Xuventude, divino tesouro” foron algúns dos textos redactados. Tiña un bo método de traballo e a materia comezou a ter un gran número de matrículas pois traballaban a expresión corporal, a vocalización e facían montaxes teatrais para as conmemoracións que facía o Centro, tamén facían performances e outras actividades ligadas á interpretación como contacontos, recitativos, etc. Dicía ela: “Os tres primeiros meses, ata decembro, facemos traballo de cohesión de grupo, poñemos un pouco a ton a voz, a expresión corporal, traballamos movemento en escena, sentimentos, etc; logo participamos en todas as conmemoracións do centro, por exemplo, o Día da Muller Traballadora, o Día da Paz, e aproveitamos o grupo de teatro para facer performances, ou para desenvolver accións ou para animar un pouco o centro, e logo despois, se nos dá tempo, facemos algo: contacontos, recitado de poesía, pequenas escenas de teatro...”[3]
A súa colaboración co Grupo Sarabela foi moi estreita. Entra en contacto coa agrupación por Fernando Dacosta, alumno do centro e integrante do grupo Sarabela e tamén cando unha das representantes do grupo foi dar un cursiño de teatro para o profesorado[4]. Moitas foron as obras que adaptou para a sobranceira compañía e ademais traducidas ao galego pois como ela dicía: “Penso que é algo necesario, porque un dos síntomas de normalización dunha lingua é poder ler no teu idioma obras escritas noutros”[5]. Obras de vangarda e transgresoras e de textos complexos na que os intérpretes demostraban as súas grandes facetas intepretativas: “Madame de Sade” de Mishima; “As sillas” de Eugêne Ionesco, unha obra que para ela era especial pois trata da incomunicación e ademais quixo darlle aos personaxes un carácter galego. Dita adaptación mereceu o premio Compostela. Outras obras adaptadas como “Tâlem” de Belbel; “Romance de Micomicón e Adhelala” de Blanco Amor...foron adaptadas por Begoña para seren interpretadas e resultaron ser un grande éxito. O feito de querer facer chegar ao público obras de autores galegos de inconmesurable relevancia fixo que Begoña tamén versionara para seren representadas por Sarabela, “A Esmorga” de Blanco Amor e ”O lapis do carpinteiro” de Manuel Rivas. A máis disto, tamén escribiu con Anxeles Cuña, a directora de Sarabela, Xose Carlos Couceiro e Fernando Dacosta as obras Afeccion, Tics e Os sonos de Cain. Para Begoña as adaptación debían pasar “desapercibidas”, é dicir, debían respectar moito ao seu autor e que semelle ter sido escrito en galego.
O bo facer de Begoña fixo que compaxinara a vida familiar, con tres fillos, co labor docente máis a súa dedicación ao teatro. Ser unha muller inquedda, rigorosa no profesional e con tal afán de traballo fixo que se fose gañando recoñecemento da xente e a reclamasen para diferentes eventos e actividades relacionadas coa cultura. Por exemplo, colaborou co Concello de Trives para quen levou a cabo o proxecto da calzada romana para o turismo da zona; tamén colaborou con Marcos Valcárcel quen lle encargou o estudo do volume de teatro de Xabier Prado Lameiro do que destacou Begoña a agudeza e o humor galego do autor; e tamén colaborou co Centro Dramático Galego para quen adaptou Leoncio e Helena de Büchner.
É unha evidencia que Begoña Muñoz tiña unha condición especial para desenvolver múltiples tarefas e facetas. Contribuiu notablemente á cultura ourensá e foi, tamén, unha ávida investigadora do teatro publicando interesantes libros nos que se afonda nas tramas dramáticas. Destamos os títulos “A modo de fado”; “Farsa para títeres “e os dedicados ao mito de Medea.
Outra inquedanza de Begoña foi a defensa da muller e, neste senso, revisaba en clave feminina textos teatrais convertindo aos protagonistas masculinos en protagonistas femininas, tal así que o personaxe de Segismundo da obra de La Vida es sueño de Calderón de la Barca que foi transformado en Segismunda unha muller que será o eixe temático da obra adaptada por Begoña e que evolucionará, tal como Segismundo, desde a vinganza, pasando pola crueldade ata aparecer resgos de humanidade e lograr vencer ao seu destino. Pero ademais organizaou recitais de poesía con importantes poetisas como Chus Pato, Yolanda Castaño, Maria Lado, entre outras nos que se facía unha contundente denuncia á violencia contra as mulleres; performances, lecturas públicas como o Monólogo dunha muller maltratada de grande éxito cando se leu na Alameda, relatorios...etc nos que a temática era o alegato feminino, o alegato das mulleres[6].
Todo este legado que nos deixou Begoña foi recoñecido de xeito unánime por toda a sociedade. Tivo numerosos premios: O Compostela de Teatro en 1990 pola adaptación de Madame de Sade e en 1992 pola adaptación de As Sillas. Premio polo mellor texto por Tics no Festival Internacional de Teatro para la infancia y la juventud de Xixón. E algo inédito, tres Premios María Casares por O lapis do Carpinteiro; A Esmorga e Sexismunda. No ámbito escolar tivo o Premio á mellor dirección na Mostra de Teatro Escolar de Centros de Secundaria.
Begoña Muñoz Saa foise demasiado pronto un 17 de abril de 2010 con 48 anos; e, seguro, que quedaron proxectos por facer pois o seu talento era un sin parar. Deixou unha importante pegada no seu alumnado que aprenderían a lección de traballar polo teatro e pola muller.
REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICA
Dossier Begoña Muñoz Saa, Xunta de Galicia, Centros-edu.xunta.es
[1] O IES Lagoa de Antela invitou a Begoña Muñoz a dar unha charla sobre o teatro e o alumnado de 4º ESO aproveitou para facerlle unha entrevista moi interesante da que extraeremos algúns fragmentos pois deixa entrever con claridade a paixón de Begoña pola docencia e o teatro. http://www.edu.xunta.gal/centros/ieslagoaantela/node/200 consultado o 27 de marzo de 2020.
[2] “En conmemoración de la mujer”, La Voz de Galicia, 8 de marzo de 1997; La Región, 26 de novembro de 2005.
[3] Extraído da entrevista anteriormente citada.
[4] “Hai que saber pasar desapercibida”, La Región, 24 de decembro de 1995.
[5] idem
[6] “Mujeres contra el alfabeto de la sumisión”, La Región, 26 de novembro de 2007.
20 abril 2010
NIEVES FERNÁNDEZ CRUZ
Para
realizar esta especialidade requiríanse unha serie de condicións: ter cumpridos
20 anos, ser casada ou viúva, ter cursado a primeira ensinanza elemental
completa e ter aprobado as disciplinas seguintes: obstetricia, fenómenos do
parto e sobreparto naturais e os laboriosos, regras para asistir ás
parturientes e paridas e aos nenos, primeiros e urxentes auxilios e maneira de
administrar auga.
Os estudos e prácticas efectuaríanse a porta pechada e en horas distintas dos practicantes. Dita sección autorizouse en Madrid, Barcelona, Granada, Santiago, Sevilla, Valencia e Valladolid. O RD de 10 de agosto de 1904 no seu artigo 13 dicía que para facer a inscrición no primeiro curso de matronas esixíanse estes requisitos: primeiro, ser maior de idade; segundo, certificado de aprobación nunha Escola Normal de mestras, da ensinanza primaria superior; terceiro, autorización do home se fora casada.